Postuloj pri ecoj de la internacia lingvo estas tre diversaj, kondichitaj de la konstruceloj. Ekzemple la universalaj lingvoj de la antauhumanisma epoko estis ofte kreitaj kiel kriptolingvoj, ilia chefa eco do ne estis simpleco au simileco al iuj etnolingvoj, ech male. Filozofiaj lingvoj de la humanisma epoko devis esti "spegulo de ajhoj", estante kunigitaj kun la klasigo de nocioj. Por tiuj celoj oni kompreneble bezonis lingvon pure logikan kaj aprioran, logikeco kaj maksimume ebla kompleteco do estis iliaj chefaj postulataj trajtoj. Multaj autoroj propagandis lingvan universalismon - la internacia lingvo devis esti la ununura komprenigilo au de la tuta homaro au de certa lingva komunumo (projektoj tutslavaj, tutgermanaj ktp.), iliaj projektoj do serchis la maksimumon de komunaj elementoj. Lingvoj naturalismaj postulas plej eblan alproksimighon al etnolingvoj, sekve ili ne celas esti regulaj kaj senesceptaj. Internacian lingvon oni devas lerni, do al lingvistikaj, filozofiaj kaj sociaj riterioj aldonighas la pedagogiaj. La multflanka bezono de internacia lingvo aldonigis kriteriojn lingvopolitikajn, estetikajn, teknikajn, komputilajn, maskomunikilajn ktp., ktp.

   La ghenerale akceptataj lingvistikaj kriterioj por konstruo de planlingvo aspektas pli malpli tiel, kiel ilin priskribas Tazio Carlevaro en sia verko pri lingvokonstruado el la jaro 1993:

   Grafemoj:
   La unuopaj grafemoj devas aparteni al la latina alfabeto, sen literoj, kiuj ne apartenas al alfabeto uzata komune en europaj lingvoj; krome estas kutimo ne proponi literojn kun apartaj grafikaj supersignoj.
   Fonemoj:
   Fonemaro devas esti organizita en sistemon, devas esti relative simpla kaj al la fonema strukturo devas korespondi grafika strukturo. Temas pri tiel nomata fonologia skribmaniero, au la postulo, ke al unu fonemo korespondu unu grafemo kaj male. Tiun chi kriterion tamen kontrauas kelkaj scienculoj, kiuj opinias, ke la grafika aspekto de lingvo estu tiom grava, ke ili postulas absolutan apartenecon al la modela lingvo au lingvoj, ech se tiuj posedas tre historian, ne fonetikan ortografion.
   Monemoj:
   Monemoj devas esti laueble monomorfaj, derivataj, se temas pri ilia formo, de ekzistanta lingvo. Chiu morfemo devas havi determinitan semantikan valoron, do tial havi sian laueble unuecan pozicion en la semantika reto. Ghenerale estas la etimologia korekteco tiomgrade respektata, ke ne pereas la krea povo de la sistemo mem, do la povo krei novajn motivitajn vortojn neekzistantajn en la lingvoj, de kiuj devenas la monemoj. Ekzistas escepto, nome lingvoj "naturalismaj" (kutime bazitaj sur rigora alproksimigho al novlatinaj modeloj), en kiuj eblas krei novajn vortojn kondiche ke ili korespondas al tiuj, kiuj ekzistas en la ingvoj, al kiuj ili alproksimighas au kiujn ili prenas kiel modelon.
   Morfologio kaj sintakso:
   Oni ghenerale postulas, ke la morfologio estu aglutina, do posedu unumorfajn monemojn, kiuj aldonighas unu post la alia, restante senshanghaj. Tiuj "aldonajhoj" devas esti faritaj analogie (do esti priskribeblaj per reguloj) kaj ne permesi ambiguecon. Ghenerala postulo estas, ke la lingvo estu nek ekstreme sintetika, nek ekstreme analitika. Tio ne validas por lingvajhoj kiel Interlingua, por kiu valoras aparteneco al novlatinaj modellingvoj. Ghia gramatiko do estas aglutina, se tia estas morfologio de novlatinaj lingvoj, kaj sintetika-fleksia en aliaj kazoj.
   Semantiko
   Oni postulas, ke la semantika strukturo de la lingvo evitu ambiguecon, restante samtempe ekonomie akceptebla. En la planlingvoj trovighas nur rare kazoj de polisemio (kiel en la franca "louer" = "pruntepreni" kaj "pruntedoni"), kazoj de homonimio (kiel en la franca "pomme" = "pomo" kaj "terpomo") kaj kazoj de homofonio (kiel en la franca "vert" = "verda", "ver" = "vermo", "vers" = poezia verso, "vers" = al, verre" = vitro, glaso, chiuj prononcataj /ver/).
   Kio koncernas sintakson, oni postulas, ke la planlingvo ne havu idiomajhojn kaj ke ne enestu redundaj au ambiguaj morfosintaksaj funkcioj. Do, ke ekz. al du morfosintaksaj formoj ne korespondu la sama fukcio, kaj ke al unu formo ne korespondu du diversaj funkcioj. Tamen iu certa elasteco de esprimado estas necesa.

   Kvalitkriterioj de planlingvo tamen ne konsideras nur internajn lingvostrukturojn, sed inkluzivas ankau politikajn konsekvencojn, vidpunktojn komunikadsciencajn, lernrilatajn kaj aliajn. Kriterioj de Daniela Wegge, starigitaj en 1985 dum la kolokvo pri lingvopolitika kaj lingvokibernetika flankoj de interlingvistiko jenas:
   1. Politika kaj kultura neutraleco
   La lingvostrukturo ofte determinas la lingvon, kies parolantaro pleje estos privilegiita dum la lernado de chi lingvo kiel la dua - chu pro la elpreniteco de la vortprovizo el certa vivanta lingvo, chu pro la simileco de la gramatiko kun tiu de vivanta lingvo. Se planlingvo aparte similegas vivantan lingvon, la disvastigo de la planlingvo povas konduki al politika, ekonomia au kultura plipotencigho de unu shtato kompare kun la aliaj. Eblaj konsekvencoj estus la subpremo kaj ekstermo de malnovaj kulturvalorajhoj. La pludauro de tradiciaj lingvoj ne estu endangherigita pro la enkonduko de nova interkomprenigilo.
   2. Politika realigeblo
   Gravas ankau la finanaca kaj tempa kostoj de la enkonduko de lingvo kiel dua lingvo. Ju pli altas la kostoj por la evoluigo de studlibroj kaj literaturo en chi lingvo (ekz. char ghi tiurilate ankorau malrichas), des pli la disvastigo de la lingvo ighas elspeziga. Same validas: ju pli altas la kostoj por instrui instruistojn de chi lingvo au por trovi subtenajn organizojn, des pli malfacilighas la politika realigeblo. Dumjaraj spertoj do estas avantaghaj.
   3. Pedagogia taugeco
   El pedagogia vidpunkto dezirindas, ke la akiro de planlingvo konsiderinde plifaciligu la akiron de kromaj fremdlingvoj.
   4. Taugeco por automata traduko
   Planlingvo devas, por havi multajn aplikadkampojn, esti enkodigebla. La gramatiko estu permashine pritrakteabla, t. e. senescepta kaj unusenca. La vortprovizo estu sen homonimoj kaj sinonimoj, por ebligi facilan manipuladon en datenbakoj.
5. Taugeco por homa komunikado
   La plej grava aplikadkampo estos la interhoma komunikado. Oni formulu laueble unusence, sed aliflanke nuance. La esprimpovo ne reduktighu draste, char oni certe ne pretus esprimi en rigidaj kaj tre limigitaj frazstrukturoj iujn komplikajn faktojn, kiujn oni kutimas senprobleme kaj tamen unusence esprimi en la gepatra lingvo.
6. Taugeco por la teknika komunikado
   La repertuaro egalu al tiu de normigita skribmashinklavaro (por telekso, telegramoj ktp.). Dum telefona komunikado la ricevonto havu la eblon restarigi la mesaghon ech kaze de tre perturbita kanalo. Tio validu ankau por radiosendajhoj. Teknika komunikado farighas problemhava aze de nesuficha lingva redundanco. La vortoj ne estu tro mallongaj, la gramatikaj strukturoj estu klare ekkoneblaj che ne tro malmultaj trajtoj ktp. Precipe ne estu limigo de la planlingvo-uzado al certa fako. Planlingvo devas ankau esti malfemita al novaj vortoj kaj forgespova rilate malnovajn.
7. Efika lerneblo
   Planlingvo devus esti laueble facile kaj rapide lernebla. Lerncelo estas la kapablo je libera kaj adekvata komunikado en ajna fako. Oni ovas diferencigi inter lernshtupoj: pasiva lingvokompreno (legi, kompreni auditajhon), kaj aktiva lingvokono (skribi, paroli). Post tre malmultaj horoj almenau pasiva lingvokompreno akireblu. Ne estu maleble skribi poezion tradukante el la gepatra lingvo au en ghin, au mem verkante en la lernita lingvo. Certe dependas de diversaj normjughoj, chu tio estas nepra lerncelo. La malfacilo lerni lingvon dependas de la skribmaniero, la prononcmaniero, la vortprovizo kaj la gramatiko de la lingvo.
   7.1. Skribmaniero
   La skribsimboloj estu laueble kutimaj kaj ne tro multaj. La ortografio estu fonetika, t.e. ghi ne enkonduku superfluajn literojn kiel la plilongiga "h" en la Germana.
   7.2. Prononcmaniero
   Ghi enhavu laueble malmultajn fonemojn, kiuj ne ekzistas en chiuj vivantaj lingvoj. La akcentigo de la vortoj estu simpla kaj regula.
   7.3. Vortprovizo
   La baza vortprovizo devas esti eta. Ne tro ampleksa regularo ebligu konstrui pluajn vortojn, sed samtempe chi tiuj neologismoj estu evidentaj. Tiu regularo principe garantiu, ke la koncerna planlingvo havu la potencon esti plirichigata.
   7.4. Gramatiko
   En la moderna lingvistiko estas tre diversaj sistemoj (Chomskjh-gramatiko, retogramatiko, transformgramatiko ktp.). Al multaj lingvoj la priskribmodelo kaj la terminologio de la tradiciaj gramatikoj ne estas adekvate aplikeblaj. Tute senutila estas la tradicia gramatiko por la automata lingvotraduko. Tial estas dubinde, chu la postuloj al gramatiko facile lernebla povas esti formulitaj helpe de tiuj tradiciaj fakvortoj: genro, nombro, modo, pronomo, artikolo ktp. Oni tamen laboras surbaze de la tradiciaj terminologio kaj gramatiko, char fakte la plejmulto de la planlingvopriskriboj aperas en la tradicia terminologio. Sekve tiel ili plej bone kompareblas. Sed ankorau klarigendas, kiomgrade la sekvaj gramatikaj strukturtrajtoj konfomas al la modeloj kontentigantaj la nunan staton de la lingvistiko: Verbo: neniu indiko de persono kaj nombro, char pri tio infomas la substantivo. Por chiu tempo nur unu finajho. Por chiu modo nur unu finajho. Substantivoj: laueble malmultaj kazoj. La rilaton inter subjekto kaj objekto au inter la objektoj indiku prepozicioj. La pluraligo estu regula kaj simpla. Adjektivoj: neniu diferencigo de la genro; la komparativo kaj la negacio estu farata per kromaj finajhoj. Agordigo rilate kazon kaj nombron kun la koncerna substantivo. Artikoloj: neniu diferencigo de la genro; indiki la sekson de vivajho eblas per kromaj vortpartoj au vortoj. Neniu nedifina artikolo. Numeraloj: ili bazighu sur strikte decimala sistemo kiel logika sintezo.

   Similaj kriterioj ofte ripetighas rilate al diversaj apudlingvistikaj postuloj. En sia referajho dum kolokvo pri europa lingvopolitiko surlistigas Helmar Frank en 1979 jenajn kriteriojn:

   1. La lingvo ebligu laueble precizan kaj nuancitan formuligon.
   2. La lingvo posedu mezume laueble koncizajn esprimojn.
   3. La ortografio estu laueble simpla; la ghusta prononco estu facile derivebla el la skriba formo.
   4. La lingvo estu artikulebla senprobleme, t. e. enhavu laueble malmultajn fonemojn, kiujn regas nur malmultaj europanoj.
   5. La sonoj de la lingvo klare diferencighu unu de la alia, tiel ke la kompreno restu ebla ankau dum la ghenaj sonoj.
   6. La kazoj, kiam la samsonaj (ne nepre same skribitaj) vortoj havas principe diversajn signifojn, estu laueble malmultaj.
   7. La kazoj, kiam pro unu kaj la sama signifo ekzistas pli ol unu vorto, estu laueble malmultaj.

   1. Postulata shangho de skriboformo de la lingvo por la enkomputiligo, telefaksado kaj simile estu laueble minimuma.
   2. La gramatiko de la lingvo devas ebligi facilan komputilan analizon (sen aldonaj subprogramoj).
   3. La provizo de bazaj vortoj kaj afiksoj, en kiujn eblas sisteme dismeti chiun esprimon de la lingvo, devas esti laueble malgranda.

   La lingvo sonu (ankau en kantformo) laueble agrable kaj ebligu vortludojn, rimojn, metrikajn skemojn k. a.

   1. La lingvo kiel europa lingvo laueble minimume endangherigu la staton de etnolingvoj.
   2. La lingvo estu jam sufiche longe elpruvita kaj dum tio konservata kiel interkomprenigilo.
   3. La enkonduko de la lingvo kiel europa estu konektita kun laueble malmultaj shanghoj de la estanta stato.
   4. La lingvo estu kulturhistorie enradikighinta en Europo kaj havu chi tie sian elirpunkton.

   1. La lingvo estu laueble samkvante disvastighinta ene de Europa Komunumo.
   2. La enkonduko de la lingvo kiel europa lingvo estu samavantagha por chiuj lingvokomunumoj de Europa Komunumo.
   3. La enkonduko de la lingvo kiel europa lingvo ege malgrandigu, event. laueble ete grandigu la diferencojn inter diversaj sociaj tavoloj.
   4. La nombro de europanoj, por kiuj la lingvo estas la gepatra, estu laueble malgranda.

   1. Post decido pri la lingvo kaj antau ghia realigo estu ankorau facile fareblaj dezirataj korektoj.
   2. La tempo por la ellerno de la lingvo devas esti laueble mallonga (ankau por neeuropanoj).
   3. La ellerno de la lingvo devas laueble multe faciligi alproprigon de pluaj europaj lingvoj.
   4. La havigo de instruistoj kaj instrurimedoj por la koncerna lingvo estu laueble senproblema.

   1. Nombro de europanoj, kiuj la koncernan lingvon jam komprenas kaj laueble ankau aktive regas, estu laueble granda.
   2. En la realigota lingvo jam ekzistu laueble richa literaturo.
   3. La lingvo estu laueble shatata en Europo.
   4. La lingvo estu ankau laueble disvastighinta ekster la unuighinta Europo.
   5. La nombro de internaciaj organizoj, kiuj jam uzas la lingvon, estu laueble granda.
   6. La agordigo de enkonduko de la lingvo kun la homaj rajtoj estu laueble senkonflikta.
   7. La danghero, ke la enkonduko de la lingvo gvidos al subpremo de per ghi malavantaghigitaj grupoj, estu laueble minimuma.
   8. Jam antau la enkonduko de la lingvo kiel europa lingvo kaj sendepende de ia tia decido ghi estu disvastighinda.

   La postuloj de diversaj uzontoj estas ofte kontraudiraj - iuj postulas, ke la lingvo estu richa kaj multfaceta por povi skribi en ghi beletron kaj poezion, aliaj postulas, ke ghi estu sen sinonimoj por taugi al perkomputila tradukado, iuj postulas ghian similecon kun europaj lingvoj por kauzi pedagogian transferon, aliaj volas, ke ghi estu pure logika kaj senescepta lau matematikaj modeloj, ktp., ktp. Neniu lingvo do povas samtempe plenumi chiujn dezirojn de diversaj uzantoj - evidente necesas iu kompromiso.

Kontaktebleco:

mevamevo@yandex.ru (Speciala retadreso por ricevi ajnajn pri-Shkolajn kaj priesperantajn demandojn kaj proponojn)

vesperto@inbox.ru (Mia chefa retadreso; uzu por iuj personaj aferoj)