En la februara numero de "Esperanto" aperis negranda, sed neseninteresa artikolo pri la roloj de la verbo esti. Al mi ĝi ŝajnas interesa kaj, opiniante, ke ne ĉiuj ricevas la revuon "Esperanto", mi decidis publikigi la artikolon sur la paĝoj de nia dissendo.

   Unua rolo de la verbo esti
   Henri: Observante vin instrui Esperanton al komencantoj, mi konstatis, ke vi dediĉas multajn paroligajn ekzercojn al la asimilado de frazoj kun la verbo esti. Ĉu vi konsideras, ke tiu verbo indas je tiom da atento?
   Claude: Certe, jes! Analizo de pli ol 4000 test-folioj de partoprenintoj de mia perkoresponda kurso por franclingvanoj malkovrigis al mi, ke en Esperanto la verbo esti ludas kvar malsimilajn rolojn, kiujn la lernolibroj ĝenerale tre supraĵe aŭ nebulece klarigas, kiel cetere faris siatempe mia kurso.
   Tiu analizo ankaŭ montris, ke ofte la instruantoj mem ne konscias pri la semantika komplekseco de la Esperanta verbo esti, kaj ke pro tio ilia didaktiko tiurilate ne tre koheras. Nur el bona lingvo-analizo kreiĝas taŭga kaj fruktodona lingvoinstruado.
   Henri: Interese! Ĉu vi akceptus indiki al mi, kiujn kvar rolojn plenumas la Esperanta verbo esti?
   Claude: Volonte! Kiam mi ekparoligas komencantojn helpe de bildaro, mi unue tre atentas utiligi la verbon esti en ties nepre karakteriza rolo simboligebla per la signo (=). Jen ekzemploj:
   Rozo estas (=) floro.
   Hundo estas (=) besto.
   Tablo estas (=) meblo.
   Libro estas (=) objekto. Ktp...
   En tiuj pens-unuoj la vortordo ne estas libera. Kaj koncerne al la paroliga instruado jen ekzempoj de tipaj demandoj kun ties atendataj respondoj:
   Ĉu rozo estas floro? - Jes, rozo estas floro.
   Ĉu hundo estas meblo? - Ne, hundo ne estas meblo, hundo estas besto.
   Kio estas rozo? - Rozo estas floro.
   Kio estas tablo kaj seĝo? - Tablo kaj seĝo estas mebloj. Ktp...
   Henri: Ĉiuj instruantoj faras tiajn paroligajn demandojn.
   Claude: Tutcerte jes, sed kiel vi baldaŭ komprenos, ili bedaŭrinde miksas en ili aliajn rolojn de la verbo esti. Kaj tial fontas ĉe la lernantoj postaj eraroj aŭ miskomprenoj, kiuj estus eviteblaj, se oni unue estus uzinta la verbon esti nur kun la signifo, simboligebla per (=).
   Kaj efektivigante tiujn ĉi perbildajn ekzercojn, oni povas samtempe riĉigi la vortprovizon de la instruatoj per regula aldono de novaj bildoj, bone elektitaj laŭ vidpunkto fonologia cele al efika kontrolo de la prononco de ĉiuj sonoj konkretigataj de la leteroj de la Esperanta alfabeto.
   Oni ne forgesu aldoni ekzercadon de la sonoj "sc" kaj "dz", skribataj per kombino de po du literoj. Tiujn du sonojn tre tipe Esperantajn, bedaŭrinde, neglektas multaj lernolibroj. Tial inter mia besta bildaro nepre troviĝas saltema sciuro kaj inter la bildoj de homoj estas renkontataj diversaj gefamilianoj: avo kaj avino, patro kaj patrino, knabo kaj knabino, onklo kaj onklino, ktp..., per kiuj oni povas komprenigi kaj utiligi la vortojn edzo kaj edzino.
   Henri: Do vi riĉigas la vortprovizon sen samtempe kompleksigi la frazstrukturon.
   Claude: Tute ĝuste! Kaj tiel ĉiu lernanto povas koncentriĝi je la asimilo de la nomoj, kiujn konkretigas la manipulata bildaro, daŭre riĉigata de novaj ilustraĵoj.

   Dua rolo de la verbo esti
   Claude: La ilustro de la dua rolo de la verbo esti kondukas al unua strukturŝanĝa ekzerco, kiun la tradiciaj lernolibroj ĝenerale absolute neglektas. Jen ekzemploj:
   Elefanto estas granda --> Elefanto grandas.
   Muso estas malgranda --> Muso malgrandas.
   La haroj de la knabo estas ruĝaj --> La haroj de la knabo ruĝas
   La barbo de la avo estas blanka --> La barbo de la avo blankas.
   Henri: Do vi tuj enkondukas la senperan verbigon de la adjektivoj.
   Claude: Jes, ĉar tio estas unu el la tipaj karakterizaĵoj de la Esperanta gramatiko ekde la unua periodo de la zamenhofa lingvo, kvankam nur meze de la 20-a jarcento gramatikistoj komencis disputaĉi pri ĝi.
   Tiurilate mi ŝatas rakonti komikaĵon, kiu okazis dum semajna kurso ĉe Kultura Centro Esperantista en La Chaux-de-Fonds. Venis al ni vizite el Francujo Esperanto-instruanto, ĝuste kiam miaj lernantoj kafumis kaj biskvitumis sur la teraso post tia strukturŝanĝa ekzerco; ili provis daŭrigi la ludon, imagante mem frazojn, kiujn ili tuj koruse transformis. Montrante la bluegan ĉielon unu el ili ekkriis: La ĉielo estas blua, kaj ĉiuj koruse ripetis Jes, la ĉielo bluas. Alia konstatis: La kafo estas bruna kaj ĉiuj korusis: Jes la kafo brunas. Tria deklamis: La akvo estas varma kaj ĉiuj ripetis: La akvo varmas. Ktp... Por iuj la akvo varmetis, por aliaj ĝi varmegis, kaj estis agrablega etoso ĝojplena.
   Sed la franca kolego ne partoprenis tiun ĝeneralan feliĉon. Li tuj vigle kritikis min, asertante, ke oni ne rajtas instrui la senperan verbigon de adjektivaj radikoj, kiu estas gramatika fenomeno rezervita por poezia lingvo. Lian sufiĉe pedantan kaj ne tre afablan kritikon konkludis la aserto: Vi malpravas! Oni ne rajtas senpere verbigi adjektivojn. Mi ĝentile transdonis al li la libregon Plena ilustrita vortaro de Esperanto, kiu dum mia instruado ĉiam kuŝas sur la tablo ekde la unua leciono. Ĝi estas referencilo. "Serĉu la vort-elementon prav", - mi petis. Kaj li baldaŭ konstatis, ke laŭ la propra teorio li estus devinta diri: Vi estas malprava!, sed ke Zamenhof mem jam senpere verbigis tiun ĉi adjektivon en sia proverbo Kiu jam havas, tiu pravas.
   Henri: En tiuj ĵus menciitaj frazoj, per kio la verbo esti malsimilas al la verbo esti en la antaŭaj ekzercoj?
   Claude: Ili simple ne estas simboligeblaj per la signo (=). Fakte, en tiuj ĉi pens-unuoj la verbo esti ludas helpan rolon por doni verban rolon al la koncernaj adjektivoj, kiel tio okazas en la franca lingvo, kiam oni diras: La ciel est bleu, kaj Le cafe est brun. Sed diference al la franca lingvo, Esperanto, pro sia internacieco, havas kapablon senpere verbigi tiujn ĉi adjektivojn, kion ne kapablas fari la franca lingvo kaj kun ĝi multaj aliaj hind-eŭropaj lingvoj.
   Tiu unua strukturŝanĝa ekzerco ebligas klarigi, ke Esperanto estas internacia ne per siaj vort-elementoj est, blu, kaf, brun, ke Esperanto estas internacia per sia kapablo esprimiĝi kiel la lingvoj bezonantaj help-verbon por verbigi adjektivon, aŭ simple kiel la lingvoj, kiuj kapablas senpere verbigi adjektivojn. La interlingvistoj, kiuj propagandis favore al la naturalismaj sistemoj Occidental aŭ Interlingua tion ne komprenis. Ili kredis, ke internacieco troveblas je la leksika nivelo. Tial ili kreis kaj provis ekvivigi interlatinidajn idiomojn, kiuj bedaŭrinde gramatike neniel estas internaciaj. Kontraŭe al Esperanto, per siaj gramatikaj kaj vortfaradaj handikapoj tiuj lingvo-projektoj tipe apartenas al la latineca mondo. Ili neniel konkurencas la internaciecon de Esperanto.
   Henri: Kial niaj lernolibroj ne instruas tiun ĉi karakterizan gramatikan fenomenon?
   Claude: Simple ĉar niaj instruiloj kontentiĝas ripetadi, kelkfoje per aliaj vortoj, kio estis siatempe jam indikita en la unuaj lernolibroj, tio estas la zamenhofa 16-regula Unua Libro de 1887 kaj en la epokfara Commentaire sur la Grammaire Esperanto [Komentario pri la Gramatiko Esperanto] de Louis de Beaufront. Sekve al la apero en 1900 de tiu didaktike epokfara verko, oni ne malprave konsideris ĝian aŭtoron kiel la Duan Patron de Esperanto.
   En 1905 la proklamo de la Fundamento de Esperanto kiel oficiala lingva bazo kaj en 1908 la idistiĝo de la Dua Patro de Esperanto definitive stabiligis la Esperanto-didaktikon. Ekde tiam la kurs-verkantoj ne nur fidele obeas al la Fundamento. Ili samtempe rajtigas sin ĉerpi rekte aŭ nerekte el la verko de la eks-dua patraĉo sen mencii siajn fontojn. Ĉiu pli-malpli kopiadas siajn antaŭulojn.
   Kio ne estis klarigita en la menciitaj fundamentaj libroj, tio ĝenerale daŭre ne estas instruata ĝis nun en niaj lernolibroj.
   Ekzemple ege malmultas la instruiloj, kiuj klarigas la formadon de la landnomoj. Tial abundas diskutaĉoj prilandnomaj en la rondoj de komencantoj.
   Kaj nenio estas dirita pri la senpera verbigo de adjektivoj, adverboj, substantivoj, prepozicioj kaj konjunkcioj, kiu estas karakterizaĵo de la Esperanta gramatiko.
   Kaj la listo de la instruataj prefiksoj kaj sufiksoj restis senŝanĝa, kvankam la lingvo riĉiĝis je novaj vigle vivantaj afiksoj.
   Stranga didaktika fenomeno, ĉu ne?
   Henri: Vi do opinias, ke la lernolibroj ne instruas la nuntempan lingvon.
   Claude: Mi simple konstatas, ke ili ne rezultas el analizo de la reale funkcianta lingvo, sed ĉefe el remaĉado de malnovaj instru-normoj. Ekzemple ege malmultas la lernolibroj, kiuj almenaŭ resume raportas pri la vortfarada teorio de Rene de Saussure, kiu en 1910 fine komprenigis eĉ al Zamenhof mem kiel Esperanto kreas sian vortaron, tio ĉi responde al la vortfarada teorio de Louis Couturat, kiu naskis la ido-skismon. Sed ni revenu al nia verbo esti, la kaŭzo de nia konversacio.
   Henri: Do, tiu verbo esti ludas la rolon de helpilo por verbigi adjektivojn, kiel ĉe la lingvoj, kiuj ne povas memstare verbigi la adjektivojn.
   Claude: Jes, kaj tial ambaŭ verbigaj formoj devas esti ekzercataj, la verbigo helpe de esti kaj la senpera verbigo, kiu tendencas ĝeneraliĝi kaj tial renkontiĝas pli kaj pli ofte eĉ en konversacioj.
   Tial la kristanoj ŝatas kanti: Laŭdatu Dio! anstataŭ Dio estu laŭdata! kaj aŭdiĝas frazoj kiel: Se mia patro aĉetintus tiun ĉi domon, ni nun ne devus translokiĝi anstataŭ la pli tradicia kaj ĝenerale la sole instruata eldiro Se mia patro estus aĉetinta tiun ĉi domon, ni nun ne devus translokiĝi!
   Henri: En la TEJO-medio tiaj formoj oftas.
   Claude: Vi ĵus uzis senperan vebigon de la adverbo ofte, kiu do ne kontentiĝas naski la adjektivon ofta, sed eĉ la verbon ofti. Konstante oni aŭdas tiajn senperajn verbigojn ne nur de adjektivoj, sed ankaŭ de substantivoj, adverboj, prepozicioj, ktp. Tial indas tuj instrui ilin al la komencantoj. Ne estas normale, ke freŝbakitaj esperantistoj malkovru tiujn ĉi uzojn ekster la kursaj rondoj okaze de rekta kontakto kun lingvo-praktikantoj.
   Do ankaŭ frazoj kiel: En tiu familio la barbulo estas la avo kaj la senharulo estas la patro estu dirata sen la helpo de la verbo esti per strukturŝanĝa ekzercado: En tiu familio la barbulo avas kaj la senharulo patras aŭ En tiu familio avas la barbulo kaj patras la senharulo.
   Kaj dum tiuj ĉe ekzercoj oni sentigu, ke Esperanto ĝenerale donas la preferon al la formulo avas la barbulo kaj patras la senharulo, ĉar la subjekto tendencas sekvi netransitivan verbon, krom se ĝi estas pronomo, tiam ĝi antaŭas al transitiva verbo.
   Henri: Ĉu vi utiligas la komplikajn gramatikajn terminojn transitiveco kaj netransitiveco?
   Claude: Por vi mi uzis la adjektivon netransitiva. Sed en klarigoj al la lernantoj oni komprenigu, ke verboj povas havi unu valenton, aŭ esti unu-valentaj, havi du valentojn, aŭ esti du-valentaj, kaj eĉ havi tri valentojn, aŭ esti tri-valentaj, kiel diras lingvistoj. Oni povas ankaŭ paroli pri verboj kun unu ligo, du ligoj kaj tri ligoj aŭ unuligaj, duligaj, kaj tri-ligaj. La infanoj ŝatas paroli pri verboj kun unu brako, du brakoj kaj tri brakoj aŭ unu-brakaj, du-brakaj kaj tri-brakaj. Grava estas ne la klarige uzata vorto mem, sed la kompreno pri la koncerna verba fenomeno.
   Henri: Ĉu vi povas doni ekzemplon pri verbo tri-valenta?
   Claude: La patrino donas panon al sia fileto. Aŭ Vespere la patro legas rakonton al siaj gefiloj.
   Henri: Mi neniam aŭdis pri tiu trivalenteco.
   Claude: Kaj tamen vi flue parolas kaj skribas en Esperanto. La instruantoj devas koni tiujn ĉi gramatikajn faktojn, por povi ilin konvene instrui.

Kontaktebleco:

mevamevo@yandex.ru (Speciala retadreso por ricevi ajnajn pri-Ŝkolajn kaj priesperantajn demandojn kaj proponojn)

vesperto@inbox.ru (Mia ĉefa retadreso; uzu por iuj personaj aferoj)