En la hodiaŭa numero vi trovos:

Demandoj kaj respondoj

Tradukoj de malfacilaj frazoj el "Revizoro"

Ne tiel, se tiel ĉi (daŭrigo de studoj pri la stilo)

"Лирическая" - перевод знаменитой песни В. Высоцкого

Kelkaj anekdotoj

   Уважемые подписчики! Ведущий рассылки должен попрощаться с Вами на 2-2,5 месяца. Приближается май, а с ним - и конец семестра, и государственные экзамены. Очень надеюсь, что за эти два месяца Вы не потеряете интереса к нашей рассылке, в июле мы с Вами обязательно встретимся! Пишите! Наш адрес прежний - mevamevo@yandex.ru

>> сорок километров в час - kvardek kilometroj en horo
> Гм... я бы сказал "dum"... А лучше всего - "je"!

       Mevo:
   PMEG даёт для "километр в час" следующее: 120 km/h = po cent
dudek kilometroj en (aŭ por) horo. Но самое интересное - даже не в предлоге,
а в необходимости употребления po перед всем выражением! Без него
получалось бы, например, что мы ехали один час, проехали 120 километров
и вроде бы как дальше никуда не едем. Po как бы подчеркивает, что
120 - это не вся дистанция, а расстояние, которое мы покрываем за каждый час.
   Процитируем Bertilo, что он там говорит о прямом слэше (значке /)?

   Frakcistreko (la simbolo /) estas elparolata per du vortetoj. La unua estas po,
kaj la dua povas preskaŭ ĉiam esti por, sed ankaŭ ekz. en, sur, je kaj per estas uzeblaj,
laŭ la kunteksto. Rimarku, ke po staras antaŭ la tuta esprimo.
   20$/kg = po dudek dolaroj por kilogramo (kosto)
   120 km/h = po cent dudek kilometroj en (aŭ por) horo (rapido)
   2 MN/m² = po du meganutonoj sur (aŭ por) kvadratmetro (premo)

   Ofte oni ankaŭ povas uzi po kune kun E-komplemento: po 120 kilometroj hore.

   Foje oni povas forlasi po en tiaj ĉi esprimoj, eventuale aldonante ĉiu.
Ekzemple: cent dudek kilometroj por/en (ĉiu) horo, dudek dolaroj por (ĉiu)
kilogramo, du meganutonoj por/sur (ĉiu) kvadratmetro.

   Лично я нахожу соображения Bertilo достойными следования. Обязательно
должны фигурировать либо po, либо ĉiu. Итак: "он ехал со скоростью
60 км/ч" - "li veturis kun rapido de po 60 kilometroj por horo" / "... rapido de
po 60 kilometroj hore" / "... rapido de 60 kilometroj por ĉiu horo".

   Mevo:
   Почему же? Очень много элементов, кажущихся на первый взгляд русизмами,
на самом деле очень прочно и органично вошли в эсперанто. И употребление
unu в качестве местоимения - один из этих случаев. Подразумевается, что после
unu должно быть какое-либо существительное (в данном случае - lingvo), но, как
справедливо заключает Bertilo в PMEG, "порой, добавление существительного
только бы помешало". Действительно, получилось бы "akcepti unu lingvon el
[multaj/ĉiuj] naciaj lingvoj". Так что существительное опускается и получается
вполне эсперантский оборот - вариант приведенный в заглавии вполне
правилен.
   Вот, что пишет Bertilo по этому поводу:

   Pronomeca unu
   Unu estas ankaŭ uzata individuece sen posta O-vorto. Ofte oni povas diri,
ke O-vorto estas subkomprenata, sed foje aldono de O-vorto nur ĝenus. Tiam
unu estas uzata pronomece.
   Ŝi estis unu el la plej belaj knabinoj, kiujn oni povis trovi.
   Unu el ili estis juna kaj bela kiel anĝelo.
   Unu babilis, alia kantis.

   Mevo:
   Опять-таки: вариант с super кажется на первый взгляд русизмом. Действительно,
оборот с pri более логичен, но и super в данном контексте не является
ошибкой! Заглянем в NPIV - одно из значений super в нём следующее: Prepozicio
montranta: 3. Staton de iu, kies atento direktiĝas al ia agado: niaj kapoj en la daŭro
de tutaj horoj estis klinitaj super la laboro... li ŝvitas ankoraŭ super la alfabeto...
li laboris energie super la projekto de la lingvo internacia... mediti super io...
Примеров много (через один - Заменгофовы). В конце подпункта даются отсылки
к статьям pri, ĉe, por, но никаких намеков на то, что данное значение является
устаревшим или нерекомендуемым, нет! Так что при необходимости - используйте
на здоровье!

   Slavik:
   Я вообще не очень люблю глагол nomiĝi. Он мне кажется злостным русизмом
и еще более злостной нелогичностью. Вещь сама по себе не "называется" - это
люди так только говорят. Конечно, в эсперанто полно штампов вроде "Mi nomiĝas
Slavik", но persone mi preferas eviti ilin.

   Mevo:
   Я согласен, что oni склонны слишком часто использовать медиальный залог
(iĝ-глаголы) тогда, когда речь идёт о простом пассиве (то есть, когда можно
использовать конструкции estas -ata или oni ...as). Но не в этом случае.
   Всё-таки есть разница между mi nomiĝas и oni nomas min, например: Mi nomiĝas
Petro (estas mia nomo), sed oni nomas min 'grandegulo' (estas mia ŝerca alnomo pro, ekz,
alta kresko). Mi nomiĝas выражает здесь моё природное свойство, которое
свойственно только мне и не зависит от окружающих, тогда как oni nomas
min - это простое описание действия, которому я подвергаюсь со стороны других.
В первом случае залог медиальный, во втором случае - пассивный (по отношению
ко мне).
   Куда более уродливы формы mi raziĝas (должно быть mi razas min), la regulo
aplikiĝas (--> la regulo estas aplikata, так как не было бы людей, применяющих
те или иные правила, они сами по себе ни за что бы не применялись), la substanco
uziĝas (--> la substanco estas uzata), la frazo devus esprimiĝi jene (--> devus esti
esprimita) и т.д. К сожалению, подобные формы встречаются всё чаще. Некоторые
учебники даже напрямую советуют "в неясных случаях предпочитать -iĝ-", что,
на мой взгляд, приводит лишь к учащению ошибок. Если во всех подобных случаях
будут употребляться только лишь iĝ-глаголы, это приведёт лишь к обеднению
языка, который потеряет один глагольный залог (медиал и пассив сольются в
нечто среднее).
   Общее, кратко сформулированное правило: если у действия явно различаются
субъект и объект (пусть даже грамматически не представленные в предложении,
но логически напрямую представляемые), то нужно использовать формы пассива
(esti -ata, oni -as) или же, если действие субъекта осознанно и недвусмысленно
направляется на самого себя, - формы с возвратными местоимениями (mi razas min).
Если же действие неосознанно, неявно, как-то естественно, само по себе исходит
из субъекта (деятеля) и так же естественно и без явных внешних воздействий
замыкается на нём самом же - то перед нами медиальный залог, необходимо
использовать суффикс -iĝ-.
   Разумеется, есть много пограничных, метафористичных случаев. Случай с nomiĝi
- один из них. И тем не менее, в эсперанто именно 4 глагольных залога и смешивать
их - грамматически неверно. Пожалуй, в одном из ближайших номеров нашей
рассылки мы специально займёмся этим вопросом более поднобно.

• Мне кажется, однако ж, они меня принимают за государственного человека. Верно, я вчера им подпустил пыли - Ŝajnas al mi tamen, ke ili min prenas por regna homo. Kredeble mi hieraŭ ekŝutis al ili iom da polvo en la okulojn
• Экое дурачье! Напишу-ка я обо всём в Петербург к Тряпичкину: он пописывает статейки - пусть-ка он их общелкает хорошенько - Kia malsaĝularo! Mi ekskribos pri ĉio al Trjapiĉkin en Peterburgo: li skribadas artikoletojn, - nu, li ilin bone prifrapu per la plumo
• А уж Тряпичкину, точно, если кто попадет на зубок, - берегись: отца родного не пощадит для словца - Kaj certe, se iu trafos sur la denton de Trjapiĉkin, - tiam gardu vin: pro sprita vorto li eĉ propran patron ne indulgus
• Посмотрим, кто кого! - Ni rigardu, kiu kiun batos!
• Вместе и подорожную возьми - Prenu samtempe ankaŭ poŝtoveturan bileton
• ямщик - veturigisto
• фельдъегерь - kortega kuriero
• тройка - triĉevala veturilo
• А прогону, скажи, барин не плотит: прогон, мол, скажи, казенный - Kaj la koston de veturado, diru, la sinjoro ne pagas: la veturado, diru, estas regnokasa
• наудалую - divenprove
• Не погуби, государь! обижательство терпим совсем понапрасну - Ne pereigu nin, reganto nia! Maljusteco estas farata al ni tute sen ia kaŭzo
• Сукна увидит штуку, говорит: "Э, милый, это хорошее суконце: снеси-ка его ко мне". Ну и несешь, а в штуке-то будет без мала аршин пятьдесят - Li ekvidas pecon da drapo, li tuj diras: "He, mia kara, tio ĉi estas bona drapo: forportu ĝin al mi". Kaj ni vole-ne-vole portas, kaj la peco ja enhavas ĉirkaŭ kvindek arŝinojn
• Именины его бывают на Антона, и уж, кажись, всего нанесешь, ни в чем не нуждается; нет, ему ещё подавай: говорит, и на Онуфрия его именины. Что делать? и на Онуфрия несешь - Lia nomfesto estas en la tago de la sankta Antono, kaj ŝajnas al ni, ni tiam portas jam al li en granda amaso ĉion, kion oni nur povas, nenio mankas al li; sed ne, donu al li ankoraŭ, li diras ke ankaŭ la tago de la sankta Onufrio estas lia nomfesto. Kion fari? Ankaŭ en la Onufria tago ni portas
• Не побрезгуй, отец наш, хлебом и солью. Кланяемся тебе сахарцом и кузовком вина - Ne rifuzu, nia patro, akcepti nian regalon de bondeziro: ni salutas vin per iom da sukero kaj per korbeto da vino
• Все пойдет впрок - Ĉio estos utila
• Милости прошу: на городничего челом бью! - Favoron vian mi petas, kontraŭ la urbestro mi alportas mian plej humilan peton!
• Высек, батюшка! - Li vergis min, patro mia!
• Бабы-то наши задрались на рынке, а полиция не подоспела, да и схватили меня. Да так отрапортовали: два дня сидеть не могла - Niaj virinoj en la bazaro interbatiĝis, sed la polico venis tro malfrue, tiam ĝi kaptis min, kaj ĝi tiel min regalis per vergoj, ke mi du tagojn ne povis sidi
• Захлопнуть дверь - Puŝfermi la pordon

"Sur la terurajn grandegajn vortarojn falis radio de lumo kaj ili komencis rapide malgrandiĝi antaŭ miaj okuloj". (D-ro Zamenhof)

   a) La neologismoj anstataŭ la "mal-vortoj".
   Iam ni ricevis de amiko jenan leteron:
   "Ĉi kune mi resendas al vi la libron, kiun mi antaŭ du jaroj pruntis de vi. Pardonu, ke mi tiom longe lasis vin atendi. Verdire, mi ĝin forgesis. Mia memoro iĝas febla, el kio vi povas konkludi, ke mi oldiĝas."
   Nia Esperanto-konscienco protestis kontraŭ tiuj kaj aliaj neologismoj, kiuj celas anstataŭi la vortojn kun la prefikso mal. Kial iuj inter ni favoras tiujn kaj tiajn neologismojn?
   Ni konsideru kelkajn argumentojn kontraŭ la uzado de ĉi tiu prefikso:

   En "Parnasa gvidlibro" prof. Waringhien diras, ke

   "la ofta uzado de mal, ne aŭ sen por signifi la kontraŭojn... malutilas la poezion, ne ĉar ili estas nesufiĉe elvokantaj, sed ĉar ili estas kontraŭsence elvokantaj." - "Kiel morfemo la negacio estas tute sena je poezia valoro. Ne rimarkante tion, kelkaj poetoj faris verajn kontraŭsencojn; por ke la leganto sentu la malon de koncerna impreso, ne sufiĉas kunmeti negacion kun la vortoj, kiuj ĝin esprimas, ĉar oni ne forigas la tiel evitendan impreson: oni elvokas la imagbildon, dum oni kredas ĝin forpeli. Dezirante priskribi grizan vintran tagon, Grabowski skribis: La tago malvarma, malgaja, sensuna..., verso taŭga por doni impreson de sunplena somertago: tiun bildon la uzo de mal ne forigas de la spirito de la leganto... Tiuj mal-vortoj estas vera plago por la poezio..."

   En "Literatura mondo" 1932 Jean Forge traktas kun Stellan Engholm la saman temon:

   "Do, laŭ vi Esperanto estas memstara literatura lingvo", diras Forge, "sed ĉu vi, verkante ne sentas kelkfoje ĝian artefaritecon, ĝian konstruitecon? Ekzemple, la multaj pre- kaj sufiksoj laŭ mia sento malaltigas la literaturan forton de la lingvo. La vortoj, kiel malami, varmeta, malvarmega, ktp, ofte havas specialan esprimon aŭ terminon en la naciaj lingvoj; ili, por tiel diri, estas pli "palaj" en Esperanto ol en la nacia lingvo. Al mi ofte ŝajnas - mi faris kelkajn tiurilatajn eksperimentojn - ke teksto bone tradukita el Esperanto en nacian lingvon en sia tradukita formo pli impresas ol en sia antaŭa origina formo."
   "Tion mi ne sentas", kontraŭdiras Engholm, "sed ni konsideru, ke ni staras ankoraŭ en la komenco de la literatura lingvo en Esperanto. Ĝi ankoraŭ estas uzata tro malmulte en la praktiko kaj tial la vortoj ankoraŭ ne penetris tre profunde en la sentojn de la esperantistoj - kiel tio okazis ĉe la ĉiutage uzata nacia lingvo..."
   "Mi komprenas", interrompis Forge, "vi estas prava: oni uzas Esperanton tro malmulte en la praktiko! Ni devas lerni rektan pensadon kaj sentadon en la lingvo. Precipe la originala verkisto devas liberiĝi tute de sia nacia lingvo".

   Ankaŭ Waringhien diras, ke nia lingvo ne estas sufiĉe elvokanta:

   "Oni nomas elvokiveco de iu vorto ĝian kapablon veki en la spirito de la leganto vidimpreson, imagbildon: la vorto "neĝo", ekzemple, estas elvokanta, ĉar aŭdante ĝin ni mense vidas la blankan kaj malvarman teron glimbrili de pala suno. Nu, tiun kapablon havas tro malmulte da Esperantaj vortoj: ĉiuj povas konstati, ke plej ofte nacilingva traduko de poemo estas pli elvokanta ol la eĉ pli perfekta Esperanta". ("Parnasa Gvidlibro").

   Kaj same kiel Engholm, li opinias, ke la kaŭzo de la nesufiĉa elvokiveco (elvokanteco) estas "la maloftega uzado de Esperanto en la ordinara familia vivo".

   Observante nian Esperanto-praktikadon, ni povas konstati, ke ne nura parkera lernado, sed praktika uzado ligas la vortojn al la objektoj aŭ iliaj imagbildoj. Komence la vortoj estas al ni framdaj kaj ni tradukas ilin, sed ju pli ni aplikas la lingvon, des pli firmiĝas tiu interligo kaj des pli frue ni komprenas kaj uzas ilin. Fine ni ne plu tradukas, ĉar ili fariĝas nia posedaĵo.
   En la grupo, al kiu ni komence aliĝis, oni parolis preskaŭ ĉiam Esperanton, kaj ni trovis tion memkomprenebla por societo, kiu sin okupas pri fremda lingvo. Verŝajne dank' al tiu kutimo oni ne sentis la por Waringhien kontraŭsencan elvokon de la mal-vortoj en la poemo "La pluva tago" tradukita de Grabowski:

   Ni komprenis tiujn mal-vortojn ne laŭ la vojo: varma - malvarma, suna - sensuna, sed senpere, rekte. Kaj la poemo agordis nin malgaja, same kiel nuba pluva tago en novembro en nordaj landoj. Ni admiras la tradukinton, kiu sukcesis redoni en fremda lingvo la sentojn de la aŭtoro kaj tiel estigi la saman animstaton ĉe la leganto. La kelkfoja ripetiĝo de mal ne ĝenis nin, sed ĝuste kontribuis al tiu agordiĝo.
   Kontraŭe, la vortoj, kiujn ni malofte aŭ neniam legas, aŭdas aŭ uzas, eĉ kiam ili ne estas konstruitaj per iuj afiksoj (kaj devas ja estis elvokivaj laŭ Waringhien) - ili ĉiam restas al ni fremdaj. Ekzemple, por iu traduko ni bezonis la vorton eglefino. Kaj kvankam ĉi tiu fiŝo estas tre populara en nia lando, kaj Esperanto jam multajn jarojn estas nia ĉiutaga lingvo, ni devis serĉi la tradukon en vortaro. La kaŭzo estas simple, ke en niaj ĉiutagaj interparoloj ni neniam uzis tiun vorton, ne bezonis ĝin (eble pro tio, ke ni ne ŝatas tiun fiŝon). Kaj tiel estas pri multaj aliaj vortoj, kaj ne nur en Esperanto.
   Kiam ni eklernas Esperanton tamen ne ĉiuj vortoj estas al ni tute fremdaj. La vortojn, ĉerpitajn el nia gepatra lingvo aŭ el lingvo fremda, kiun ni lernis stude, ni ne bezonas traduki, sed komprenas ilin rekte, ekzemple la vortoj hundo, kato, lando estas por ĝermanaj popoloj senpere ligitaj kun la objektoj aŭ imagbildoj, kiujn ili prezentas, same kiel la tiel nomataj internaciaj vortoj, tio estas vortoj, apartenantaj al multaj lingvoj aŭ akceptitaj de ili, ekzemple: doktoro, telefono, telegrafo, organizo kaj similaj.

Здесь лапы у елей дрожат на весу,
Здесь птицы щебечут тревожно...
Живёшь в заколдованном диком лесу,
Откуда уйти невозможно.
Пусть черёмухи сохнут бельём на ветру,
Пусть дождём опадают сирени -
Всё равно я отсюда тебя заберу
Во дворец, где играют свирели.

Твой мир колдунами на тысячи лет
Укрыт от меня и от света,
И думаешь ты, что прекраснее нет,
Чем лес заколдованный этот.
Пусть на листьях не будет росы поутру,
Пусть луна с небом пасмурным в ссоре -
Всё равно я отсюда тебя заберу
В светлый терем с балконом на море.

В какой день недели, в которым часу
Ты выйдешь ко мне осторожно,
Когда я тебя на руках унесу
Туда, где найти невозможно?
Украду, если кража тебе по душе,
Зря ли я столько сил разбазарил?
Соглашайся хотя бы на рай в шалаше,
Если терем с дворцом кто-то занял...

Ĉi tie alarme pepadas birdar',
Kaj tremas la branĉoj abiaj.
Vi vivas en la ensorĉita arbar',
Fermita por ĉiuj aliaj.
Ŝanceliĝu padusoj en venta obstin',
Pluve falu siringa floraro, -
Tutegale de tie forprenos mi vin
En la helan kastelon ĉe maro.

Malice sorĉistoj por longa jarmil'
Vin ŝlosis de mi en ĉi rondo.
Kaj vi opinias, ke tiu azil'
Pli belas, ol ajno en mondo.
Do, forestu sur herb' roso de noktofin',
Kaj kun nuboj la lun' malamiku, -
Tutegale de tie forprenos mi vin
Al palac', kie ŝalmoj muziku.

En kiu do jar', kiu tago kaj hor'
Al mi vi singarde alvenos?
De tie surbrake mi portos vin for,
Al lok' netrovebla forprenos.
Mi vin ŝtelos, se vin ne timigas la ŝtel',
Ĉu pro l' penoj mi vin ne meritas?
Do konsentu almenaŭ al tenda miel',
Se l' kastel' kaj palac' okupitas.

       KANGURUO
    En zooparko de Bervalo aperis nova besto - kanguruo el Aŭstralio.
Kruko (la ĉef-gardisto) sciis, ke tiuj bestoj estas tre saltemaj, ili
saltadas ofte kaj alte. Por ilin gardi li aranĝas barilon altan je 3
metroj. Sed... matene li vidas ke la kanguruo tamen eskapis. Dum tuta
tago la serĉ-komando kaptadis la forkurinton. Kaj Kruko, cerbuminte,
plialtigis la barilon ĝis 5 metroj. Sekvanokte la kanguruo ree estis for.
Ree oni ĝin kaptis, kaj ree altigis la barilon. 10 metroj.
    - Ĉu ĝi denove transsaltos tiom alte? - meditas Kruko enbatante lastan
najlon.
    - Ĉu li denove ne ŝlosos la enirpordon? - meditas la kanguruo...

       PERPARAŜUTA SALTO
   Jen falas du paraŝutistoj... Unu el ili prenas de ie pomon kaj proponas
al la dua. Tiu prenis kaj ambaŭ pomoj estas manĝitaj. Tuj la unua denove
aperigas pomojn kaj regalas la duan. Kaj trian fojon la samo. La dua
paraŝutisto ne eltenas kaj scivoleme demandas:
   - Tamen de kie vi prenas la pomojn?
   La unua respondas:
   - Ja de vi! En via sako post la dorso estas ankoraŭ multege da pomoj!

Alsendis Zmicier Lapcionak

   Komento:

• kanguruo - кенгуру
• la kanguruo tamen eskapis - кенгуру всё-таки сбежал
• cerbuminte - покумекав, пораскинув мозгами
• enirpordo - входная дверь
• regali - угощать

Kontaktebleco: