En la hodiaŭa numero vi trovos:

Demandoj kaj respondoj

Популярно о причастиях и деепричастиях

Ne tiel, se tiel ĉi (daŭrigo de studoj pri la stilo)

"Блаженство" - стихотворение Д. Юськова

Kiam, kial kaj kiel mi fariĝis esperantisto?

Malgranda anekdoto

>> Ne estis tro peze iri eĉ nokte.
> Хотя "Бокарев" и утверждает, что peze используется также и в
> переносном смысле, но всё же думаю, всё равно не в этом случае...

       Mevo:
   А вот представьте себе, можно и в этом случае. Мне уж кажется, что
рассказывать ученикам, что эсперанто - это логичный язык, является педагогически
неверным шагом. К любому переносному значению эсперантисты склонны
относиться с недоверием, а меж тем эсперанто изобилует ими. И вот живой пример.
   Согласно NPIV слово peza имеет аж шесть значений:
   1. Havanta ian pezon: aero estas peza.
   2. Havanta grandan pezon: peza ŝtono, ŝarĝo [...], pezaj radoj krakis
obtuze^Z [...]
   3. Tia, ke ĝi falas aŭ frapas kun granda forto: [...] peza ŝtormo. [...]
   4. Malfacile elportebla de la stomako: peza manĝaĵo, peza vino (kun
alkohola procento supera al 14%); (f) pezaj frazoj^Z; pezaj ŝercoj.
   5. Donanta impreson de premeco, sufokeco: [...] peza ĉielo, atmosfero;
peza dormo^Z [...]
   6. Peniga, malfacile elportebla: [...] pezaj zorgoj, peza tasko [...]
   Peze - en peza maniero: [...] estas peze ĝin porti!^Z.
   Как видно, шестое значение вполне подходит для фразы "Было не слишком
тяжело идти даже ночью". Вывод: не бойтесь переносных значений! Используйте их
с осторожностью, но не бойтесь!

       Mevo:
   Ну, исторически, полагаю, gastejo это прежде всего гостиница. Я просмотрел
Заменгофовы переводы сказок Андерсена, там это слово встречается лишь несколько
раз, но везде со смыслом именно "гостиница". А если заглянуть в NPIV, то окажется,
что gastejo - negranda senluksa hotelo aŭ restoracio. Во как интересно! Что-то даже
ближе к русскому трактиру. А гостиная будет gastoĉambro.

> Хотелось бы больше узнать про причастия и деепричастия в эсперанто,
> а то в уроках про них в скользь говорится.

       Mevo:
   Использование причастий и деепричастий в эсперанто, в принципе, весьма
сходно с таковым и в русском языке. И причастие, и деепричастие как бы
превращают действие или состояние в свойство. И без причастий, и без
деепричастий вполне можно обойтись, но в таком случае пришлось бы
конструировать довльно большие обходные пути из придаточных предложений.
   Причастие - часть речи, объединяющая в себе признаки
прилагательного и глагола, представляет действие или состояние качеством,
свойством. Причастия бывают активными и пассивными. Активные представляют
действие как описание его субъекта (субъекта действия), тогда как пассивные
представляют действие свойством объекта действия. В эсперанто любые причастия
имеют три временные формы.
   Вот поподробнее. Простое предложение: "Мальчик читает книгу."
"Мальчик" - подлежащее (субъект), "читает" - сказуемое (то самое действие),
"книгу" - прямое дополнение (объект). Про свойства мальчика нам ничего не
известно (мы не знаем, умный ли он, красивый, большой, усталый и т.п.), то же
самое - и о свойствах книги (большая ли она, с картинками и т.п.). Однако причастие
позволит нам выразить по одному свойству каждого, а именно - мальчик не просто
непонятно какой, а именно мальчик, производящий чтение, то есть, читающий
мальчик. А книга не совсем "никакая", а именно такая, которую сейчас читают,
то есть читаемая книга. Вот вам и два причастия.
   Время причастия описывает, как относится действие к субъекту или
объекту действия - то ли действие уже завершилось, то ли происходит сейчас, то
ли ещё не началось, но начнётся позже. Разовьём наш пример: leginta knabo - такой,
который уже legis (читавший/прочитавший); leganta knabo - tia, kia legas nun
(читающий); legonta knabo - tia, ke li nun ne legas, sed legos poste (одним словом
по-русски не сказать - тот, который будет читать/собирающийся, намеревающийся
читать).
   Так же и для пассивных причастий: legita libro - libro, kiun iu jam legis
(прочитанная); legata libro - libro, kiun iu legas nun (читаемая); legota libro - libro,
kiun iu legos iam poste (та, которую будут читать).

   Деепричастие - часть речи, объединяющая в себе признаки наречия и
прилагательного, деепричастие как бы привязывает какое-то другое действие к
основному действию субъекта (активное деепричастие) или объекта (пассивное
деепричастие). В эсперанто и деепричастия могут быть пассивными (чего в
русском языке нет), но такие употребляются чрезвычайно редко.
   Вот ситуация: мальчик дочитал книгу и пошёл есть. Имеется два
действия у субъекта - "дочитал" и "пошёл". Если второе действие принять за
основное, то первое можно "привязать" к основному действию посредством именно
деепричастия: мальчик, дочитав книгу, пошёл есть (la knabo, finleginte la libron, ekiris
manĝi). То есть, благодаря деепричастию, мы как бы уменьшили количество
действий, сделав первое из них описанием второго. Вместо двух фраз, по одной
для каждого действия, мы используем одну.
   Время деепричатия указывает, как относится второе, "стороннее" действие
к основному по временной шкале. Если деепричастие имеет прошедшее время,
значит к моменту выполнения основного действия (выраженного глаголом) стороннее
действие (выраженное деепричатием) уже завершилось - пример уже разобран выше,
к моменту начала "ходьбы за едой" (основное действие) "чтение" (стороннее
действие) уже завершилось. Если деепричастие имеет настоящее время, значит
оба действия, и стороннее, и основное, совершаются одновременно: balancante
la kruron, la knabino kantis - качая ногой, девочка пела (и пение - основное действие
- и качание ногой - сторонее действие - совершаются одновременно).
   Если же деепричастие стоит в будущем времени, значит сторонее
действие ещё не производилось и будет производиться после основного. Nur faronte
la promeson, mi jam sentis, kian ŝarĝon mi prenos sur min - Лишь собираясь дать
обещание (букв. - будучи таким, который даст обещание), я уже чувствовал, какой
груз на себя возьму. Смысл таков, что обещания я ещё не дал (сторонее действие,
которое совершится потом), но его последствия уже ощущаю (главное действие).
   То же самое действительно и для пассивных деепричастий, только они,
как уже было сказано, употребляются чрезвычайно редко. La libro, finlegite, kuŝis
surbrete - книга, будучи дочитанной, лежала на полке (то есть, её дочитали до того,
как она стала лежать на полке). La librofolioj, foliumate, mallaŭte susuris - книжные
листы, будучи пролистываемыми, тихо шелестели (то есть, они шелестели именно
тогда, когда их перелистывали). La revuo, legote, kuŝis surtable nerimarkita - Журнал,
будучи таким, который потом будут читать, лежан на столе незамеченным (то
есть, его ещё не читали, а он уже лежит).

   Роль причастий и деепричастий в эсперанто, в принципе, шире - они
используются при образовании сложных глагольных форм. Но это, врочем, отдельная
тема.

> Каким словом надо лучше переводить на русский язык причастие будущего
> времени, ведь в русском нет причастия в будущем времени?

   Правильно. Приходится удовлетворяться описательными придаточными
предложениями. Вот, если попробовать дословно перевести пословицу "Pasero
kaptita pli bonas, ol aglo kaptota" - пойманный воробей лучше ещё не пойманного
орла (или "орла, который только будет пойман").
   Не нужно удивляться или недовольствовать по этому поводу. В украинском,
например, языке, количество возможных причастий ещё меньше, чем в русском.
Название книги "Изгоняющий дьявола" на украинском языке в буквальном переводе
звучит как "Тот, что изгоняет дьявола". А в румынском языке (по слухам, с
румынским языком я не знаком) вообще нет никаких причастий - и живут люди!

> И от причастий действительного залога и страдательного залога получаются
> равные по смыслу имена существительные или нет?

   Естественно разные! Ведь активные и пассивные причастия привязывают
одно и то же действие к разным членам предложения - соответственно к субъекту
и к объекту. Если взять вот такое предложение: "Mi rigardas vin", то mi получается
rigardanta (так как "Mi" - подлежащее, субъект), а vi - rigardata. Соответственно
mi estas rigardanto, kaj vi estas rigardato. Здесь необходимо подчеркнуть, что такие
причастия-существительные всегда означают только одушевлённое существо
(человека или животное). Нельзя, например, книгу обозвать legato, а надпись -
skribito (правильно будет legaĵo, skrib(it)aĵo). В связи с этим существительные,
образованные от пассивных причастий встречаются довольно редко (кроме слова
konato, пожалуй, ничего особо широко используемого и не сыщещь, хотя
окказионально могут встречаться и другие, те же rigardato, alparolato - тот, к
кому обращаются и т.д.).

   c. La karaktero de "Plena Vortaro" (komento 1).
   Kiam ni riproĉis nian maljunan amikon, ke li uzis la neologismojn febla kaj olda (en oldiĝi) anstataŭ malforta kaj maljuniĝi, li respondis al mi: "Sed ili ja troviĝas en Plena Vortaro!"
   Tiun respondon oni plurfoje povas aŭdi, tamen ĝi montras miskomprenon pri la karaktero de Plena Vortaro kaj pri la tasko de la vortaristo. Oni pensas, ke Plena Vortaro estas oficiala, almenaŭ ke ĉiuj vortoj en ĝi estas rekomendindaj!
   Kiom ajn ni admiras Plenan Vortaron - oficiala ĝi ne estas kaj ne ĉiuj vortoj en ĝi estas rekomendindaj!
   La tasko de la vortaristo estas registri ĉiujn vortojn, uzitajn en la literaturo, por ke la leganto, kiu renkontas nekonatan vorton, povu trovi ĝian signifon en la vortaro. Pri Plena Vortaro tio ne signifas, ke la koncerna vorto estas oficiala aŭ rekomendinda. La uzantoj atentu, ĉu la vortoj en Plena Vortaro komenciĝas per granda litero - kio signifas oficiala - aŭ per malgranda litero - kio signifas neoficiala. Montriĝis tamen, ke tiu diferencigo inter "oficiala" kaj "neoficiala" al multaj ne estas sufiĉe klara. Eble estas pli bone estontece presigi la neoficialajn vortojn ruĝaj! (komento 2)
   Oni uzu neologismojn el Plena Vortaro nur, se la lingvo ne disponas pri taŭga vorto oficiala!
   Oni ankaŭ ne kreu mem facilanime novan vorton, sed antaŭe bone pripensu la intencon. La jena ekzemplo estu instruo: la vorto preĝejo signifas "konstruaĵo en kiu oni preĝas" (P.V.), do ankaŭ judaj kaj mahometanaj konstruoj, en kiuj oni preĝas, estas preĝejoj, kvankam oni prefere nomas ilin respektive sinagog kaj moskeo.
   En la lasta tempo aŭdiĝis la propono enkonduki por kristanaj preĝejoj la vorton kirko. La propono naskiĝis evidente el sento pri simetrio: "se judoj kaj mahometanoj posedas apartan vorton por tiu konstruaĵo, kial do ne ankaŭ kristanoj havu ĝin?" - oni rezonas.
   Ni ne volas tuŝi la demandon, ĉu la vorto "kirko" estas tiom internacia, kiom "sinagogo" kaj "moskeo"; pli grava demando estas: ĉu aparta nomo por kristana preĝejo estas necesa? Ni opinias, ke ne. La uzado de sinagogo kaj moskeo limigis la signifon de preĝejo al: "konstruaĵo, en kiu preĝas kristanoj". Ĉiu mem povas konstati tion: legante la vorton "preĝejo", pri kio ni pensas? Ordinare pri kristana, ne pri juda aŭ mahometana preĝloko. En la praktiko ĝi do estas konata preskaŭ nur en tiu signifo. Kial do enkonduki la vorton kirko? La evoluo donis al preĝejo duan signifon, kaj ni opinias, ke estas konsilinde registri ĝin en Plena Vortaro. (komento 3)
   Neologismojn oni kreu nur en okazo de vera bezono. Tiu bezono ne montriĝis koncerne la vorton kirko kaj koncerne plurajn aliajn.

   Komento 1. Kiam estis verkita la libro, PIV ankoraŭ ne aperis, kaj la ĉefa normiga vortaro estis Plena Vortaro. Nun, kiam PV jam malnoviĝis, ĉio pri ĝi dirita povas esti valida koncerne ankaŭ PIV'on kaj Novan PIV'on. - Mevo
   Komento 2. En NPIV la findamentaj vortoj estas markitaj per komenca steleto. La vortoj poste oficialigitaj estas markitaj per la cifero, signifanta la numeron de oficialaj aldonoj al la fundamenta vortaro. Se al la vorto mankas kaj steleto, kaj cifero - do la vorto estas neoficiala. Kompreneble, tio ne signifas, ke la vorto estas malpermesita por uzado, sed oni prefere trovu la oficialan ekvivalenton aŭ sinonimon por ĝi. - Mevo
   Komento 3. En Nova PIV la vorto "preĝejo" havas jam du signifojn. La unua restas la sama, kiel en PV. La dua, markita per vinjeto "komunuza senco", tekstas: "Kristana preĝejo". - Mevo

Я долго наблюдал за тенью,
   Что очертания теряла...
Я долго наблюдал за тенью,
   Что пропадала в темноте...
И каждое моё движенье
   Она безмолвно повторяла...
И каждое моё движенье
   В немой сливалось красоте...

Неописуемо словами,
   Что так прелестно и смиренно...
Неописуемо словами,
   Что создаёт в душе мечту...
И, молча бегая глазами
   По каменным холодным стенам;
И, молча бегая глазами,
   Я погрузился в дремоту...

Mi longe observadis l' ombron,
   Dissolviĝantan svagkonture
Mi longe observadis l' ombron,
   Dronantan daŭre en malhel',
Kaj mian movon, jam sennombran,
   Ĝi ripetadis sensusure,
Kaj ĉiun movon, jam sennombran,
   Ensorbis plue muta bel'.

Ne eblas vortesprimi tute
   Ĉion superban kaj humilan,
Ne eblas vortesprimi tute
   Pro kio revas la anim'...
Kaj murojn kontemplante mute
   Mi sinkis dormon dolĉtrankvilan
Kaj murojn kontemplante mute
   Mi liberiĝis je deprim'...

   Karaj gelernanoj! Preskaŭ ĉiuj el vi, eble, scias, kiu estis Julio Baghy. Se vi ne rekonas tiun nomon (apartenantan al unu el la plej elstaraj verkistoj kaj instruistoj de nia lingvo), refreŝigu viajn sciojn per la numero de nia retlisto. Kaj ĉu estas por vi interese, kiamaniere tiu "stelulo" konatiĝis siatempe kun Esperanto?
   Jen do la artikolo el la revuo "Eventoj" (N9), aperadinta en Hungario en pasinta jardeko. Plena arkivo de la revuo troveblas laŭ la adreso www.eventoj.hu.

   Kiam, kial, kiel mi lernis Esperanton?
   En 1907 mi konatiĝis kun la nomo. Neniu povis doni informojn pri ĝi. En 1909 mi vidis gramatikon en montra fenestro. Estante nenihava studento mi ofte staradis antaŭ la librovendejo. Scivolemo incitis min. Al mi ŝajnis misteraĵo la artefarita lingvo internacia. Ŝparinte la necesan sumeton mi aĉetis la gramatikon, kiu kontentigis mian scivolemon por unu-du horoj kaj poste mi forgesis la tutan aferon. Ne seniluziiĝo - mi ja ne estis, ne estas lingvisto por malice kritiki - sed la zorgoj por la estonteco okupis min pli ol io ajn. Foje en vagonaro mi renkontis italon kaj tiutempe la beleco de la itala lingvo ravis min. Mi lernis kelkajn lecionojn kaj por kontroli mian modestan scion, mi komencis konversacion kun la fremdulo. Je ĝenerala ĝojo de la kunvojaĝantoj ni parolis per mimiko, gestoj, landkarto, fianĉa ringo, kaj fine mi komprenis, ke la italo estas franca ĵurnalisto, parolanta Esperanton.
   Mia intereso revekiĝis. La forgesitan gramatikon mi elserĉis el fundo de iu kesto mia. La "kiam" okazis do en 1911. En la retrovita libro nur kelkaj paĝoj estis tranĉitaj por legado. Kun surprizo mi rimarkis la hungarlingvajn artikolojn ĉe ĝia fino. Mi konatiĝis kun la ideo kaj celo de la lingvo. Tute sincere, nur ili kaptis kaj katenis min neforviŝeble al la lingvo kaj movado. La nedifinebla interna ideo faris miraklon: verkiston el lingva sentalentulo. Jen la "kial?" Kaj "kiel?" - Aŭtodidakte, poste instruante mi lernis kaj lernas eĉ hodiaŭ kun sincera respekto al la lingvo, kies beleco ne estas malpli valora kaj evolu-kapabla, ol tiu de iu ajn nacia lingvo. Kun respekto al la lingvo kaj amo al la ideo mi restos fidela lernanto ĝia.

Julio Baghy
laŭ Hungara Heroldo, 1930 j.,
resp. Bulteno de HEK, februaro 1958.

        UTILA ILO
   Viro eniras barbirejon por razado. Dum la barbiro ŝaŭmumas
lin, li mencias la problemon, ke li bezonas la plej delikatan razadon de siaj
vangoj. "Mi havas la plej ĝustan ilon," respondas la barbiro, elprenante
malgrandan lignan pilkon el apuda tirkesto. "Nur metu ĉi tion inter la vango
kaj gingivo."
   La kliento metas la pilkon en sian buŝon kaj la barbiro faras al li
la plej delikatan razadon, kiun la viro iam spertas. Post kelkaj tiroj, la kliento
demandas per obtuza parolo:
    - Sed kio okazus, se mi englutus ĝin?
    - Ne estus problemo, - la barbiro respondas. - Simple portu ĝin al
mi en venonta tago, kiel ĉiuj aliaj faras.

Alsendis Alan MENDELAWITZ

   Komentoj:

• barbiro - цюрюльник
• gingivo - десна
• demandas per obtuza parolo - глухо спрашивает

La gvidanto: